Historia Cmentarza Centralnego w Szczecinie (Hauptfriedhof)
Cmentarz Centralny (Haupt Friedhof) - problemy ochrony konserwatorskiej
Wielki rozwój miasta i powiększenie liczby mieszkańców w związku ze zniesieniem twierdzy w Szczecinie w roku 1873 r., spowodował konieczność wyznaczenia i zorganizowania wielkiego cmentarza komunalnego. Szereg nowych, dzielnicowych cmentarzy zało-żonych w XIX w. było już przepełnionych. W dniu 7.XI.l899 r. władze miejskie podjęły decyzję w tej sprawie. Wybrano tereny o funkcji rolniczej w płd-zach. części miasta, pomiędzy drogami prowadzącymi do Berlina i Neubrandenburga, ograniczone linią kolejową. 6.XII.1901 r. nastąpiło otwarcie. Cmentarz rozplanowano z wielkim rozmachem na docelo-wej powierzchni 153 ha, co stawiało go wśród trzech największych nekropolii w Europie (Ohlsdorfer Friedhof w Hamburgu o pow. 200 ha, Wiener Zentralfriedhof o pow. l 98 ha). Generalny projekt założenia i część wschodnią (o pow. 64 ha) opracował znakomity szczeciński architekt Wilhelm Meyer-Schwartau. Był on także autorem głównej kaplicy (1901-1906) oraz kompleksu budowli przy głównej bramie (1901-1903). Autorem projektu kwater urnowych był pierwszy dyrektor cmentarza Georg Hannig . On też aż do 1928 r. zagospodarowywał cmentarz. Do 1918 r. na cmentarzu pochowano 57 tys. zmarłych, i zagospodarowano część wschodnią i środkową. Następnie wg proj. G. Hanniga i pod jego kierunkiem zaczęto zagospodarowywać część zachodnią cmentarza. Prace te kontynuował kolejny dyrektor cmentarza Herbert. W 1925 r. do kaplicy głównej dobudowano krematorium. W latach 1927-28 powstała modernistyczna kaplica w części zachodniej(rozebrana w 1984 r.). Po 1945 r. pochówki polskie przeprowadzano na terenach wolnych, następnie stopniowo likwidowano kwatery starsze. W strukturę cmentarza włączono dawny cmentarz garnizonowy oraz tereny wojskowe. Obecnie powierzchnia cmentarza przekroczyła 160 ha.
Kompozycja przestrzenna cmentarza jest wybitnym dziełem architektury krajobrazu pow-stałym w ciągu kilku dziesięcioleci na terenie bogato ukształtowanym fizjograficznie o nieregularnym obrysie kształtu parceli. Założenie szczecińskie nawiązuje do nekropolii hamburskiej, oparte jest na łączeniu różnorodnych krajobrazów ogrodowych powiązanych w części wschodniej układem owalnych alei. Główną monumentalną oś założenia tworzy tara-sowy układ parterów z basenem prowadzący od kaplicy głównej w kierunku zachodnim do granicy cmentarza. Część środkowa, zajmująca wąski obszar, łączy części zachodnią i wschodnią, z symetrycznym układem kwater w odniesieniu do głównej osi kompozycyjno-widokowej.
Kształt nieregularnej zachodniej części wyznaczają dolinki biegnących równolegle do siebie strumieni: Cichej Wody i Jasnej Wody (prostopadłych do głównej osi). Równolegle do nich biegną główne drogi, powiązane prostopadłymi alejkami bocznymi, wyznaczającymi regu-larne prostokątne kwatery grzebalne.
Kompozycję przestrzeni tego wielkiego cmentarza-ogrodu, układ sieci drożnej i kwater buduje starannie zakomponowana roślinność. Skład drzewostanu obejmuje 125 gatunków (stan z 1984 r.), wg inwentaryzacji z lat 1955-58 na terenie cmentarza występowało ok. 360 gatunków drzew i krzewów w tym ponad 50 rzadko spotykanych . Oprócz architektury, małej architektury i ogrodzeń, zinwentaryzowano ok. 140-zachowanych obiektów sepulkralnych głównie kamiennych, czekających na naukowe opracowanie .
Od kilkunastu lat prowadzone są kompleksowe prace związane z zabiegami pielęgnacyjnoleczniczymi roślinności komponowanej na poszczególnych kwaterach. W bieżącej działalności konserwatorskiej rozwiązuje się głównie konflikty : starodrzew-współczesny nagrobek i zapełnianie powierzchni pierwotnie nie przeznaczonych do grzebania (wynika to generalnie z przepełnienia cmentarza). Konieczne jest przeprowadzenie prac rewaloryzacyjnych dotyczących m.in.: odtworzenia części niedrożnego układu alejek parkowych, uruchomienia elementów układu wodnego, odtworzenia nasadzeń wymarłych gatunków drzew i krzewów, konserwacji i ekspozycji obiektów sepulkralnych i małej architektury itd.
