Historia Cmentarza Centralnego w Szczecinie (Hauptfriedhof)

Powstanie Cmentarza Centralnego - rys historyczny do czasów współczesnych

27 czerwca 1899r. Wydział Budownictwa Nadziemnego (Hohbaudeputation)Magistratu szczecińskiego przesłał Policji Budowlanej do zatwierdzenia wstępny projekt całości założenia oraz projektu ogrodzenia cmentarnego. Projektantem założenia cmentarnego wraz z monumentalną bramą i neoromańską kaplicą był architekt Wilhelm Meyer-Schwartau. Urodził się w 1854r. Lubece-Schwartau, zmarł w 1935r. w Szczecinie. Tu właśnie w latach 1891-1921 piastował stanowisko miejskiego radcy budowlanego (architekta miasta).Swą działalnością wpłynął znacząco na kształt architektoniczny Szczecina. To on właśnie zaprojektował Wały Chrobrego wraz z Muzeum Miejskim (obecnie Muzeum Narodowym),gmach Magistratu (dziś-Akademii Medycznej)przy ul.Rybackiej oraz budynki licznych szkół, w tym obecnego I LO przy Al.Piastów. Według jego projektu nie tylko ukształtowano teren i wytyczono aleje, ale wzniesiono, utrzymane w neoromańskiej stylistyce budowle cmentarza-kaplicę i bramę główną, wzorowanoą na włoskich założeniach typu "campo santo".
Miasto zakupiło tereny pomiędzy szosami - Berlińską (ob. Ku Słońcu) i Pasewalską (ob. Mieszka I).Początkowo obejmował teren 64 ha, a po rozszerzeniu w 1919r. -153 ha. W lutym 1900 roku przystąpiono do budowy alejek i urządzania cmentarza. 6 grudnia 1901r. nastąpiło oficjalne otwarcie cmentarza, a 18 grudnia tegoż roku dokonano odbioru ogrodzenia cmentarnego. Dopiero jednak 20 kwietnia 1901r. Magistrat przesłał władzom budowlanym do zatwierdzenia projekt bramy wraz ze skrzydłem wschodnim, które miało pełnić funkcję budynku administracyjnego. Plany podpisał miejski radca budowlany Meckel, można, więc przypuszczać, że był on wykonawcą (lub współautorem)projektu realizacyjnego. Projekt ten przewidywał budowę bramy o środkowej części zwieńczonej kopułą z krzyżem. Wschodnie skrzydło z założenia w swej części południowej otrzymać miało formę arkadowego ganku, łączącego się od północy z częścią użytkową przeznaczoną dla administracji cmentarza. Jednopiętrowy, nakryty wysokim dachem budynek zaprojektowany został w dwu i półtraktowym układzie wnętrza.
Od początku zadbano o artystyczną stronę stawianych nagrobków. W tym celu w 1911r. zarząd miasta i związek rzeźbiarzy zorganizował wystawę nagrobków i rzeźb oraz stałą ekspozycję przy kaplicy cmentarnej najlepszych obiektów. Do 1918r.zagospodarowano ok. 100ha terenu i pochowano 57 tyś. zmarłych. Rozpoczęto również trzeci etap budowy obejmujący zachodnią część cmentarza od strumienia Cicha Woda. Autorem projektu był Georg Hannig, z którym współpracowała Luise Lotte Höger. Od 1928r. Budową kierował nowy dyrektor cmentarza Herbert.16 lutego 1925r.oddano do użytku krematorium dobudowane do kaplicy. Pola urnowe również zaprojektował Georg Hanning, za kaplicą w zagłębieniu terenu po dawnej żwirowni(obecnie znajduje się tu Kwatera Zasłużonych).Około 1935r. Wybudowano drugą kaplicę przy Alei Leszczynowej dla obsługi zachodniej części cmentarza. Do 1945r.cmentarz zajmował 135 ha. Posiadał dwie szkółki drzew (przy trzeciej bramie i na Skarbówku przy wiatraku) oraz ogrodnictwo (przy ul.Ku Słońcu). W 1945r. Zmarłych chowano na jednej wolnej kwaterze w części wschodniej przy ul.Dworskiej- obecnie kwatera -Pionierów-. Przyjeła się i utrwaliła wówczas nazwa -Cmentarz Centralny-. Administrację w imieniu Urzędu Miasta przejął Zarząd Zieleni Miejskiej. Włączono do cmentarza cmentarz wojskowy przy drugiej bramie i wyłączono jednocześnie ogrodnictwo. Przeprowadzono remont uszkodzonych w czasie wojny budynków bramy głównej nie odbudowując środkowej kopuły. Dokonano remontu i uzupełnień ogrodzenia. W 1984r. Rozebrano kaplicę przy Al.Leszczynowej oraz rozpoczęto remont kaplicy głównej zakończony w 1992r.
Najważniejsze przekształcenia związane były z przygotowaniem, na zajętym w całości cmentarza, miejsca na nowe pochówki. Wymagało to radykalnego usunięcia nagrobków niemieckich. Wyznaczono cmentarz wojenny wzdłuż osi głównej w centralnej części cmentarza. Początkowo było tu kilka skromnych kwater z mogiłami zbiorowymi żołnierzy polskich i radzieckich. W 1967r. Przeprowadzono generalną renowację kwater wojennych i postawiono monumentalny pomnik. W 1994r. Ustawiono krzyż prawosławny przy mogiłach Rosjan. Pierwszym dyrektorem szczecińskiego cmentarza został Georg Hannig. W okresie pełnienia swej funkcji, tj. do 1928 r. wywarł przemożny wpływ na wygląd nekropolii. I ukształtowano ją zgodnie z zasadami reformy sztuki cmentarnej wprowadzanej w życie na pocz. XX w. Pomysł cmentarza-parku zaczerpnięty został z Anglii i Stanów Zjednoczonych. Według teoretyków reformy równie ważne miały być walory krajobrazowe, co architektura i rzeźba nagrobkowa. Za wszelką cenę starano się uniknąć wrażenia "kamiennej pustyni", tj. stłoczenia pomników i grobowców. Miały one być wolne od sztampy i tandety masowej wytwórczości, kształtowane w sposób artystyczny, ustawiane w organicznym powiązaniu z otaczającą zielenią.
Obowiązujący za czasów Hanniga regulamin cmentarza wprowadzał "cenzurę" nagrobków, określał ich rozmiary i materiał, z którego mogły być wykonywane (nie dopuszczano polerowanych marmurów i granitów; preferując wapienie i piaskowce). Zasady te egzekwowano w sposób iście drakoński. Konsekwencja w działaniu popłaciła. W rezultacie cmentarz stał się chlubą miasta. Pokazywano go przyjezdnym, wydawano przewodniki, wytyczono trasy zwiedzania. Wśród zieleni stanęły rzeźby nagrobne znakomitych twórców. Najbardziej znana jest "Matka Ziemia" Ernsta Barlacha. Ocalała, bo w 1967r. przekazana została do muzeum w Güstrow. Później reprodukowana była na znaczkach Poczty RFN, pokazywana kanclerzowi Helmutowi Schmidtowi podczas jego pamiętnej wizyty w NRD. Mniej szczęścia miały dzieła innych, wybitnych artystów, często pochodzących z zachodnich Niemiec - Augusta Waterbecka z Hanoweru, Kusthardtów z Hildesheim, Ludwiga Vordermayera z Berlina, Dahla i Lederera, czy Kurta Schwertfegera ze Szczecina. Po wojnie niemal cała rzeźba nagrobna. została zniszczona. Pozostały nieliczne resztki.