Drzewka Pamięci na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie

Bartoszewski Władysław

Władysław Bartoszewski (1922–2015)

historyk, dziennikarz, polityk, dyplomata

Urodził się 19.02. 1922 roku w Warszawie w rodzinie urzędniczej. W maju 1939 roku skończył liceum, a we wrześniu tego roku, po napaści Niemiec na Polskę, brał udział w cywilnej obronie stolicy. Następnie był pracownikiem Polskiego Czerwonego Krzyża. W 1940 z łapanki trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz–Birkenau (nr obozowy 4427), z którego został uwolniony w 1941 roku dzięki staraniom Polskiego Czerwonego Krzyża. Wkrótce podjął działalność konspiracyjną w Związku Walki Zbrojnej i Froncie Odrodzenia Polski, a następnie, od 1942 roku, był żołnierzem Armii Krajowej, pracując w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej. W tym samym roku włączył się w działalność Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim.

Po wojnie był współpracownikiem Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce i członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego Stanisława Mikołajczyka, jedynej liczącej się partii opozycyjnej wobec komunistów. W 1946 roku został aresztowany pod zarzutem szpiegostwa i osadzony w więzieniu. Zwolniony i ponownie aresztowany w 1949 roku, skazany został na osiem lat więzienia. Zwolniony w 1954 roku, rok później został zrehabilitowany.
Po odzyskaniu wolności zajął się działalnością publicystyczną w tygodniku „Stolica” i w „Tygodniku Powszechnym”. Kontynuował też studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, podjęte w 1941 roku na tajnym Wydziale Humanistycznym UW, których jednak nie ukończył.
W 1963 roku podjął współpracę z Radiem Wolna Europa i podróżował po krajach Europy Zachodniej, USA i Izraela, nawiązując kontakty z przedstawicielami polskiej emigracji. W latach 1973–1985 wykładał historię najnowszą na Wydziale Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W związku z działalnością opozycyjną w okresie lat 1970–1974 został objęty zakazem druku na terenie PRL. W latach 80. XX w. uczestniczył w różnych działaniach opozycyjnych, był m. in. współzałożycielem Towarzystwa Kursów Naukowych (i wykładowcą „Uniwersytetu Latającego”) oraz Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania przy Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”. Internowany w stanie wojennym (przetrzymywany w Białołęce i w Jaworzu), został zwolniony wiosną 1982 roku wskutek interwencji środowisk intelektualistów.
W lipcu 1982 roku wszedł w skład redakcji „Tygodnika Powszechnego”. Przez kolejne lata wykładał gościnnie na uniwersytetach w Monachium, Eichstatt i Augsburgu.
Po upadku komunizmu poświęcił się dyplomacji. W latach 1990–1995 pełnił funkcję ambasadora Rzeczpospolitej Polskiej w Austrii. Dwukrotnie był ministrem spraw zagranicznych (w 1995 r. w rządzie Józefa Oleksego i w latach 2000–2001 w rządzie Jerzego Buzka). Był też senatorem IV kadencji (1997–2001), sekretarzem stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz pełnomocnikiem premiera Donalda Tuska ds. relacji międzynarodowych.

Niezwykle czynny, pełnił różne zaszczytne funkcje społeczne: od 1969 do 1973 był prezesem Oddziału Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki, od 1983 roku pełnił funkcję sekretarza generalnego polskiego PEN Clubu, a w 1998 roku został członkiem Rady Kuratorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W latach 1991–1995 był członkiem Rady ds. Stosunków Polsko-Żydowskich przy prezydencie RP, a w latach 1990–2000 przewodniczącym Międzynarodowej Rady Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, a następnie przewodniczącym Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej (2000–2014). Od 2013 roku działał w Radzie Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie.

Jest autorem licznych cenionych książek i artykułów, dotyczących przede wszystkim Powstania Warszawskiego (1859 dni Warszawy, Dni walczącej stolicy), kwestii pomocy Żydom podczas okupacji niemieckiej i stosunków polsko-żydowskich (Ten jest z ojczyzny mojej, Moja Jerozolima, mój Izrael) oraz zagadnień współczesnej polityki i dyplomacji. Opublikował też zbiory wspomnień i osobistych refleksji, w tym tom pod tytułem Warto być przyzwoitym, z którą to frazą jest utożsamiany.

Zmarł w Warszawie 24.04.2015 roku i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach.
Władysław Bartoszewski został uhonorowany za swoje zasługi najwyższymi polskimi odznaczeniami: Orderem Orła Białego (1995) i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (nadany przez prezydenta RP na wychodźstwie, Edwarda Raczyńskiego w 1986 r.). W 1966 roku otrzymał tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” nadawany przez Instytutu Jad Waszem w Jerozolimie. Jest także kawalerem licznych odznaczeń i orderów zagranicznych, między innymi: Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec, papieskiego Orderu św. Grzegorza Wielkiego, Wielkiego Krzyża Zakonu Rycerskiego i Szpitalnego św. Łazarza z Jerozolimy. Jest ponadto doktorem honoris causa kilkunastu uczelni w kraju i za granicą (Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie, Hebrew College w Baltimore, Uniwersytetów Wrocławskiego, Warszawskiego, Opolskiego, Łódzkiego, Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; nadto Uniwersytetów w Hajfie, Augsburgu i Marburgu). Jest honorowym obywatelem Państwa Izrael, Dolnego Śląska oraz Warszawy, Gdyni, Wrocławia, Gdańska, Szczecina i Sopotu. Także patronem alei w Oświęcimiu i skwerów na warszawskiej Woli (w pobliżu dawnego getta), we Wrocławiu i Krakowie. Od 2020 roku upamiętnia go też pomnik w Sopocie.

„Nie mam najmniejszej wątpliwości, że autentyczny i gorący patriotyzm prof. Bartoszewskiego nie tylko wyzbyty jest szowinizmu i ksenofobii, – mówił Bohdan Dziemidok w laudacji na Uniwersytecie Gdańskim – lecz co więcej łączy się z ustawicznym dążeniem do wzajemnego zrozumienia i zbliżenia między narodami. Chodzi przy tym nie tylko o przedstawicieli tych narodów, które przez wieki całe współżyły i współpracowały w jednym państwie jak: Polacy i Żydzi, lecz także o te narody, z którymi mamy rachunki krzywd, z którymi toczyliśmy wielokrotnie krwawe walki, które, jak Niemcy, były nieraz wrogiem Polski, prześladującymi Polskość i Polaków.”